سیره علوی (ع) اقدام و عمل: شفافیت اقتصادی و مبارزه با فساد اقتصادی

دکتر مجتبی گراوند در هشتمین همایش سیره علوی تحت عنوان قتصاد مقاومتی: اقدام و عمل

 به گزارش ارجانیوز : دکتر مجتبی گراوند؛ عضو هیت علمی گروه تاریخ دانشگاه لرستان با ارائه مقاله برگزیده تحت عنوان: «سیره علوی (ع)، اقدام و عمل در شفافیت اقتصادی و مبارزه با فساد اقتصادی» در هشتمین همایش سیره علوی تحت عنوان اقتصاد مقاومتی: اقدام و عمل که در ۱۵ دی ۱۳۹۵ به همت دانشگاه علمی- کاربردی استان لرستان و در دانشگاه لرستان برگزار شد به ایراد سخنرانی پرداخت.

 استادیار تاریخ اسلام دانشگاه لرستان در مقدمه بحث فرمود: در دین اسلام، به اقتصاد و معیشت  حلال و سالم توجه شده است؛ در این میان سیره نظری و عملی امام علی میتواند الگو و میزان خوبی جهت سنجش حکومت های اسلامی در طول تاریخ اسلام باشد. حضرت امیر (ع) در دوران کوتاه حکومت، با وجود درگیری ها و جنگ های سه گانه (ناکثین و قاسطین و مارقین)؛ به اقتصاد و معیشت مردم توجه ویژه ای داشته است و در نظر و عمل با تمام توان به شفافیت اقتصادی توجه داشته و به مبارزه با مفاسد اقتصادی پرداخته است.

 دکتر گراوند ادامه داد: امام علی (ع) در همان روزهای نخستین پذیرش حکومت در سخنانش به برقراری عدالت اسلامی و مبارزه با مفاسد اقتصادی اشاره نمود. توزیع بیت المال را به صورت مساوی انجام داد، از ذخیره سازی و از تاخیر در توزیع آن خودداری کرد. به دلیل توجه به مشکلات و معیشت مردم است که امام خود مشکلات را پیگیری می‌نماید و به استانداران خود رسیدگی به مشکلات مردم را توصیه می کند. جامعه در عصری که امام علی(ع) به حکومت رسید، به دو دسته فقیر و ثروتمند تقسیم می‌شد. ادا نکردن حقوق الهی، بخل، کفران نعمت و نداشتن تقوا اموری‌اند که حضرت وضعیت جامعه در آن دوره را به آنها وصف می‌کند که این قبیل امور باعث فقر گسترده شده بودند.

در دیدگاه عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه لرستان؛ یکی از آفت‌ها و بیماری‌های که جامعه را تهدید می‌کند و به نابودی می‌کشاند مفاسد اقتصادی است. عواملی چون ظلم و ستم، جهل و نادانی، مدیریت غیر علمی، رواج انواع فسادهای مالی از عوارض مفاسد اقتصادی است که جامعه را به نابودی می‌کشاند. وجود مفاسد اقتصادی را می‌توان در میان صاحب منصبان، کارگزاران حکومتی و همچنین در میان مردم جامعه خلفای قبل از امام علی (ع) ملاحظه کرد. بنابراین در این وضعیت نابسامان، محور برنامه های امیرمؤمنان پس از  پذیرش خلافت؛ در جهت گسترش «عدالت اجتماعی» و «عدالت اقتصادی» بود که مجموع رفتار  و گفتار حضرت امیر (ع) در منابع تاریخی و نهج البلاغه به تصویر کشیده شده است.

دکتر گراوند ادامه داد: امام علی (ع) در دو محور عمده شفافیت و مبارزه با مفاسد اقتصادی تلاش کرد که از جمله این اقدامات عبارتند:

– حسابرسی مالی مسئولان: در حکومت علوی کسی دارای مصونیت سیاسی و قضایی نیست  و همه افراد ملزم به رعایت تقوا و عدالت کاری در انجام مسئولیتها‌ محوله هستند. کسی به ناحق نمی‌تواند در بیت المال مسلمین به نفع خود کیسه بدوزد، چرا که در حکومت علوی مدیریت به گونه‌ای است که همه کاگزاران از چشم تیز بین عدالت خارج نیستند.

– نظارت و جلوگیری از فساد کارگزاران و صاحب منصبان: نظارت دقیق بر اعمال و رفتار کارگزاران حکومتی یکی از راهکارهایی است که امام علی(ع) برای پیشگیری از فساد مالی مطرح می کند. امام با آنکه در انتخاب و نصب زمامداران و کارگزاران مالیاتی‌اش بر اساس معیارهای مشخص عمل کرد ولی از بازرسی و پیگیری کارهای انجام شده و نشده‌ی آنها غافل نبوده؛ چنان که در نامه‌های متعددی زمامدارانش را از دریافت گزارش های در باره ی آنان آگاه می ساخت. امام(ع)،  با نظارت مستقیم و غیر مستقیم کارگزاران را زیر نظر داشت.

–  نظارت بر بازار و کنترل قیمت‌ها: امام در کوفه هر روز صبح زود در بازارهای کوفه می‌گشت و تمام بازراها را یکی پس از دیگری سرکشی کرده و سپس بر می‌گشت و برای رسیدگی به مراجعات مردم آماده می‌شد.

– حسابرسی از خزانه های محلی: امام برای جلوگیری از ارتکاب اقدامات فساد انگیز و نظارت بر فرایند ورودی و خروجی خزانه های محلی، از نهاد حسابرسی در این زمینه استفاده می‌کرد، بدین شکل که یکی از وظایف حاکمان مناطق محلی، ارسال گزارش ورودی و خروجی خزانه داری های محلی و مالیات های دریافتی از مردم و هزینه های پرداختی در منطقه بوده است. حاکمان وظیفه داشتند که به صورت معین این گزارش‌ها را برای امام ارسال کنند.

– عدم امتیاز برای نزدیکان: حاکمان و مسولان، خواه ناخواه بستگان و خویشاوندانی دارند که زیر نظر نگرفتن آنها ممکن است عواقب جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد. از این رو مراقبت‌ها، هشدارها و تذکرات امام قابل تفسیر بود.

– پیشگیری از پیدایش ثروتمندان نامشروع: از عوامل عمده‌ی پیدایش فقر و محرومیت در جامعه، در نگاه امام (ع) روی آوردن و دلباختن والیان و کارپردازان حکومتی به اندوختن ثروت و افزودن بر حجم دارایی خویش است.

استادیار تاریخ اسلام دانشگاه لرستان بیان کرد:  حضرت امیر در زمینه اقتصاد،  اقدامات و فعالیت های اقتصادی انجام دادند. دیدگاه امام علی به اقتصاد سوداگرایانه نیست تا فقط در پی سود مادّی باشد، و راهبانه و تارکانه هم نیست تا به کلّی آن را ناپسند شمارد؛ بلکه با رعایت حدود و معیارهایی، همیشه مردم را به کار و فعّالیّت در عرصه زندگی تشویق می کند و اقداماتی در عمل انجام می دهد:

-کوشش برای بهبود وضع مردم: آن حضرت، یکی از وظایف مهمّ حاکم را بسترسازی مناسب جهت آسایش مردم و تأمین رفاه آنان می‌داند .

– فعالیت‏های عمرانی و درآمد کسب و کار : امام علی (ع) در فرصت‏های ممکن از تلاش‏های اقتصادی فردی باز نایستاد، از رهآورد این تلاش‏ها هیچ ثروتی برای خود نیندوخت وهمه را در راه خدا انفاق نمود. امام علی(ع) علاوه بر اینکه مردم وکارگزارانش را به آبادانی و کار تشویق می نمودخود حضرت نیز یه عمران  و آبادانی زمین ها می پرداخت و در مناطق مختلف از جمله در ینبع و نواحی متعدد دیگری از مدینه فعالیت‏های عمرانی مانند حفر چاهها واحداث مزارع و نخلستانها داشته‏اند. در وقف نامه‏یی که آن حضرت به دست مبارک خود نگاشته شده‏اند به اموالی در وادی القری وادی ترعه و وادی إذنیهو فقیر اشاره شده است. ابن شبه در کتاب تاریخ المدینه المنوره اطلاعات بیشتری در این زمینه ارائه نموده است.

– تشویق به کشاورزی: امام علی(ع) همواره مردم را به کار تجارت و کشاورزی تشویق می نمودند. خود حضرت به امر کشاورزی و گرفتن خراج و جایگاه و نقش آن در پیشرفت و جامعه و رفاه حال مردم واقف بود. وی خود زمین را می کاشت، آبیاری می کرد، درخت خرما میکاشت و همه ی اینها را شخصا خود انجام می داد.

– توجه به تاجران و صنعتگران: یکی از محورهای مهم و مورد توجه امام علی(ع) در امور اقتصادی بحث تجارت و نظارت به تجار و صاحبان صنایع است. امام علی (ع) مردم را به تجارت نشویق می کرد تا از این طریق اقتصاد جامعه رونق بگیرد. جمله تجارت کنید خداوند به شما برکت دهد از آن حضرت مشهور است. امام غیر از تشویق، بر کار آنان نظارت مسقیم هم داشت تا آداب و اخلاق تجارت را بیاموزند و فعالیت‌های تجارتشان را در چارچوب اسلام قرار دهند.

از دیدگاه دکتر گراوند دوران کوتاه حکومت امام علی(ع) مصداقی جامع و الگویی ماندگار از نظام سیاسی و حکومت حق و عدل پس از حکومت پیامبر(ص) است. از مهمترین دغدغه‌های آن امام بزرگوار رفع ظلم و محرومیت در دوران حکومتش بود که با تمام توان به آن مبادرت ورزید و برخورد با انحرافهای اداری و اقتصادی و مبارزه با مفاسد اداری و اقتصادی را از نخستین روزهای حکومت آغاز کرد. نگاه امام علی علیه السلام به اقتصاد و امور مادّی و دنیایی که از معرفت شناسی او تأثیر می پذیرد، از افق دید مکاتب مادّی فراتر است که تنگ نظرانه خواسته‌اند همه چیز را در جهان مادّی خلاصه کنند. امام علی علیه السلام در حفظ منافع مردم از هیچ کوششی دریغ نورزید و با یادآوری آخرت و رستاخیز، به مردم و کارگزارانش آنان را از هر گونه سوءاستفاده و رذیلت اخلاقی و اقتصادی برحذر میداشت. ایشان دردوران حکومت خود که بسیار کوتاه و آن‌ هم همراه با درگیری‌ها و جنگ‌های فراوان داخلی بود، برای بهبود وضعیت معیشتی واقتصادی مردم، همّت فراوانی گماشت، و باعث بهبود وضعیت اقتصادی جامعه شد و مردم کوفه و سایر شهرهای اسلامی از امکانات اولیه زندگی بهره‌مند شدند. در کنار این مناسبات، امیرالمومنین (ع) را می‌بینیم که او هم می‌توانست بهترین امکانات را در اختیار خود بگیرد، اما سطح زندگی خود را در حد فقیر‌ترین مردم نگاه داشت.

آدرس سایت: http://arjanews.ir/%D9%87%D8%B4%D8%AA%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%87%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%88%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%B1%D9%85-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2/